ORNO czyli zdobię

Surowa i przysadzista. Tak w najprostszy sposób można określić wyroby cepeliowskich spółdzielni ORNO, RYTOSZTUKI i Warmetu. Jaka jest historia cenionych w latach 70. i 80. XX wieku marek, obecnie coraz częściej wracających do łask?
18 czerwca 1949 roku Romauld Rochacki, założyciel i kierownik pracowni Orno rozpoczyna działalność wytwórni. Od początku istnienia twórcom biżuterii, Wandzie Telakowskiej, Alfonsowi Karnemu, Kazimierzowi Nicie, Edwardowi Pachulskiemu, zależało na wykorzystaniu kamieni półszlachetnych wydobywanych w Polsce – nefrycie, bursztynie bałtyckim, kości i agacie. Surowa i ręczna obróbka biżuterii Orno zyskała tym samym unikatowy, nietuzinkowy styl.

Fot. Pierścionek srebrny ORNO z kamieniem

Cechami charakterystycznymi wyrobów Orno były również szerokie kopuły, pozbawione grawerunku, obrączki oraz nieregularne formy. Prosta była również sygnatura – kwadrat z napisem „OR/NO”, a najstarsze wyroby spółdzielni oznaczono autorskimi stemplami. Rok po powstaniu spółdzielnia została włączona do Cepelii, co jeszcze bardziej podkreśliło inspirację twórców sztuką ludową. Większość wyrobów wykonywano w tańszym i powszechniejszym srebrze. W latach 50. wyroby Orno dekorowano wyciętą i zwiniętą blachą. Ozdoby wypuszczano w krótkich seriach, a nad procesem produkcji czuwała specjalnie powołana komisja. Biżuteria Orno jest dziś łakomym kąskiem wśród kolekcjonerów. Najbardziej cenione są przedmioty powstałe przed 1963 rokiem, sygnowane umieszczoną w owalu głową kobiety patrzącą w lewo (po 1968 roku kobieta miała głowę skierowaną w prawo), cyfrą 1, 2, 3, oznaczającą próbę srebra (1 – 925, 2 – 875, 3 – 830), a także pierwszą literą miasta, z którego dany obiekt pochodził. Biżuterię, paski, spinki do mankietów, klamry do włosów, galanterię, puderniczki i lusterka wykonywano w Częstochowie (Z), Gdańsku (G), Krakowie (K), Łodzi (Ł), Poznaniu (P), Warszawie (W) i Wrocławiu (V).

Fot. Zdjęcie puncy ORNO

W latach 60. biżuterię Orno inspirowaną nurtem organicznym sztuki abstrakcyjnej cechowała płynna, popularna w wyrobach ceramicznych linia. Unowocześnione wzornictwo przedmiotów ze spółdzielni Orno dalej opierano na sztuce ludowej. Pojawiły się asymetryczne, ruchome elementy, dodające precjozom lekkości. Andrzej Myjak, od 1973 roku kierownik spółdzielni Orno, zapoczątkował wykorzystywanie metody lania srebra, przez co biżuteria zyskała rzeźbiarski charakter. Wyroby Orno lat 80. XX wieku to przede wszystkim duże geometryczne wzory o gładkich, polerowanych powierzchniach. W 2003 roku wytwórnia Orno zakończyła działalność.

Fot. Bransoletka ORNO ze srebra 

Koronki Warmeta
Wytwórnia Warmet powstała w 1965 roku z połączenia kilku innych wytwórni. Warmet posiadał kilka filii, różniących się od siebie puncami. Projekty biżuterii Warmet, sygnowane trzcinką, tworzono w Warszawie, Kłodzku (Warmet Agat, punca złożona z liter „AT”), Rzeszowie (Warmet Resovia, punca „R”), Sopocie (Jantar, punca „KG1”), Częstochowie (Agmet, punca „BM”), Białymstoku (Warmet Biamet, punca „B”).

Fot. Pierścionek srebrny WARMET

Wiele wzorów biżuterii Warmet, np. słynną „Koronkę”, „Szarotkę” projektanci manufaktury Warmet zdobili nie tylko naturalnymi kamieniami szlachetnymi i półszlachetnymi, m.in. akwamarynami, rodonitami, rubinami, ametystami, turkusami, różowym kwarcem, ale również ich imitacjami. W przeciwieństwie do wyrobów ORNO biżuterię Warmet cechują ażurowe, koronkowe, często puste w środku formy, najczęściej wykonane ze srebra. Wytwórnia Warmet przestała projektować nowe wzory w latach 90. XX wieku.

Fot. Pierścionek srebrny WARMET

Nowoczesność RYTOSZTUKI
RYTOSZTUKA, kolejna spółdzielnia działająca w ramach cepeliowskiej Spółdzielni Pracy Przemysłu Artystycznego, powstała w styczniu 1950 roku w Poznaniu. Pierwszym prezesem Rytosztuki został Roman Fabisz, a kolejni członkowie – założyciele Rytosztuki byli wybierani spośród mistrzów i czeladników zatrudnionych w pracowniach złotniczych, m.in. Romana Fabisza i Aleksandra Tyrały.

Fot. Bransoletka srebrna Rytosztuka Krakowska

Nowoczesne wzory, stawianie na współczesne technologie i brak jednego określonego bliżej stylu to najważniejsze cechy biżuterii Rytosztuki. Pierścionki, naszyjniki, bransolety, wisiory i brosze zachowały jednak cechy rękodzieła dzięki ręcznemu montażowi oraz ręcznemu umieszczaniu kamieni. Większość biżuterii Rytosztuki zaprojektowała Irena Lisiecka – Piotrowicz. O popularności wzorów Rutosztuki najlepiej świadczy fakt, że w 1972 roku w Zielonej Górze powstał terenowy oddział Rytosztuki. Ważnym elementem produkcji okazały się srebrne pierścienie, wisiory z motywem winorośli. Jednak 2. połowa lat 80. ubiegłego wieku okazała się dla Rytosztuki niezwykle trudna. Zmalało zapotrzebowanie na biżuterię, a wiele modeli zaczęto tworzyć masowo. W 1993 roku głównym udziałowcem Rytosztuki został Wojciech Kruk, założyciel znanej marki jubilerskiej. Do 2007 roku wyroby Rytosztuki sprzedawano w salonach jubilerskich firmy. Później spółdzielnię Rytosztuka zlikwidowano. Biżuterię Rytosztuki wykonywano głównie w srebrze, a na jej sygnaturę składały się: miniaturowe oznaczenie „RYT”, liczba 1, 2 lub 3, ewentualnie trzycyfrowa liczba, najczęściej 925 oznaczające próbę metalu, profil patrzącej w prawo lub lewo kobiety (biżuteria srebrna) bądź rycerza (wyroby złote).

Fot. Bransoletka srebrna Rytosztuka Krakowska

Jednym z flagowych wyrobów Rytosztuki są srebrne, rzadko kameryzowane kamieniami bransolety zdobione granulacją, plecionką, motywami kwiatowymi, motywami serca, koniczyny i rombu. Pochodząca z galerii Złoto - Orla bransoleta z jaspisem i strasem ozdobiono literą „M” zwieńczoną umieszczoną w owalu koroną.
Biżuterię ORNO, Warmet i RYTOSZTUKI cechowała niepowtarzalność i niezwykłość. Obecnie większość wyrobów jest coraz lepiej rozpoznawalna, dlatego wciąż cieszy się niesłabnącą popularnością.

Link do biżuterii ORNO: https://sklep.zloto-orla.pl/pl/searchquery/orno/1/phot/5?url=orno
Link do biżuterii Warmet: https://sklep.zloto-orlapl/pl/searchquery/warmet/1/phot/5?url=warmet
Link do biżuterii Rytosztuka: https://sklep.zlotoorla.pl/pl/searchquery/rytosztuka/1/phot/5?url=rytosztuka

Źródła:
http://muzeum.gliwice.pl/pl/wydarzenia/orno-znaczy-zdobie
http://www.bizuteriaarystycznawpolsce.pl/images/teksty/Wiszniewska_Anna1.pdf