Aby określić czy kupowana biżuteria, to biżuteria w dobrej próbie, należy wiedzieć, czym jest próba złota i inne próby metali szlachetnych. Biżuteria w próbie 3 i biżuteria w próbie 2 spotykana jest najczęściej wśród złotych wyrobów, w srebrze wiedzie prym próba 925, w platynie próba 950. Pallad w biżuterii występuje zazwyczaj w próbie 850.
Cecha probiercza
Cecha probiercza złota to oznaczenie na wyrobie, informujące o próbie złota, czyli zawartości czystego złota w stopie w częściach tysięcznych, z którego wykonana jest biżuteria. Analogicznie odbywa się to w przypadku innych cechowanych metali szlachetnych: srebra, platyny i palladu. Określaniem próby i umieszczaniem jej cechy zajmuje się w Polsce instytucja państwowa - Okręgowy Urząd Probierczy.
Oznaczenie cechą probierczą jest wymogiem prawnym, regulowanym przez art. 17 ustawy z dnia 1 kwietnia 2011 r. – Prawo probiercze (Dz. U. Nr 92, poz. 529).
Dodatkowo, nowo wytworzone wyroby z metali szlachetnych powinny być oznaczone znakiem wytwórcy, zarejestrowanym we właściwym terytorialnie urzędzie probierczym.
W obrocie handlowym znajdują się również towary z oznaczeniem w postaci cechy konwencyjnej. Cecha konwencyjna to wspólny znak probierczy, którym mogą się posługiwać kraje, będące członkami Konwencji o Kontroli i Cechowaniu Wyrobów z Metali Szlachetnych. Wizerunki cech konwencyjnych dostępne są na stronie internetowej Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie.
Fot. Cechy konwencyjne i kraje członkowskie Konwencji o Kontroli i Cechowaniu Wyrobów z Metali Szlachetnych ze strony www Okręgowego Urzędu Probierczego (dostęp 13.05.2020)
Biżuteria bez próby
Istnieją wyjątki, dzięki którym biżuteria wykonana z metali szlachetnych, jest dopuszczana do obrotu handlowego, mimo że nie ma cechy probierczej.
Nie podlega obowiązkowi badania i cechowania biżuteria ze złota lub platyny o masie mniejszej niż 1 gram oraz biżuteria ze srebra o masie mniejszej niż 5 gramów w sztuce lub w dwóch sztukach, gdy sprzedawana jest w parze. Wyroby te powinny jednak posiadać informacje o swej masie i próbie, bezpośrednio na wyrobie lub na metce.
Zwalniane są też z obowiązku wyroby dawnego pochodzenia, posiadające wartość historyczną, artystyczną. Jednak istnieje możliwość uzyskania dokumentu, ze wskazaniem wyniku badania w formie pisemnej, jako świadectwo badania. Umieszczanie współczesnych oznaczeń na historycznych przedmiotach, często zmniejsza ich wartość i utrudnia datowanie wyrobu.
Próba złota
Próba to stosunek masy czystego metalu szlachetnego zawartego w stopie, do masy stopu, wyrażony w częściach tysięcznych. Przykład: próba złota 585 ma 585 jednostek złota na 1000 możliwych, czyli zawartość czystego złota stanowi 58,5% całego stopu. Złoto w czystej postaci jest zbyt miękkie, dlatego do wyrobu biżuterii utwardza się je i/lub modyfikuje się jego kolor, dodając do stopu inne metale (m.in. miedź, srebro, cynk). Ze względu na długoletnie i powszechne wykorzystanie złota na całym świecie, funkcjonuje różne nazewnictwo prób złota. Dlatego biżuteria w próbie 3 może być nazwana tak samo biżuterią z 14 karatowego złota. Biżuteria w próbie 2 to tak samo biżuteria w próbie 750.
Poniższa tabela zestawia ze sobą tożsame oznaczenia próby złota, spotykane na wyrobach.
| Liczba karatów w stopie złota | Oznaczenie trzycyfrowe | Polska cecha probiercza | Procentowa zawartość czystego złota w stopie |
| 24 k | 999 | 0 | 99,9% |
| 22 k | 960 | 1 | 96,0% |
| 18 k | 750 | 2 | 75,0% |
| 14 k | 585 | 3 | 58,5% |
| 12 k | 500 | 4 | 50,0% |
| 9 k | 375 | 5 | 37,5% |
| 8 k | 333 | 6 | 33,3% |
Fot. Opracowanie własne Pracowni Złoto-Orla
Biżuteria w próbie 3 do roku 1996 odpowiadała próbie 583. Nieoficjalnie, próbę 583 traktuje się niemal na równi z próbą 585, choć współcześnie, na wyrób o próbie 583 umieszczana jest cecha próby 4.
Wizerunek cechy probierczej dla złota wyobraża głowę rycerza z twarzą zwróconą w lewo, w obramowaniu sześciokątnym; z lewej strony rysunku głowy znajduje się oznaczenie danego urzędu probierczego, a z prawej strony rysunku głowy – cyfry: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 odpowiadające próbom złota.
fot. Wizerunki polskich cech probierczych dla złota.
Litery występujące w cechach, określają urzędy probiercze: A - Białystok, B - Bydgoszcz, G - Gdańsk, H - Chorzów, K - Kraków, Ł - Łódź, P - Poznań, V - Wrocław, W - Warszawa, Z - Częstochowa. W wizerunkach cech innych metali, powyższe oznaczenia literowe znaczą to samo.
Próba srebra
Dla biżuterii ze srebra stosuje się pięć typów cech probierczych. Ich wizerunek wyobraża głowę kobiety w chustce, z twarzą zwróconą w prawo, w obramowaniu prostokątnym z zaokrąglonymi narożami z prawej strony; z lewej strony rysunku głowy znajduje się oznaczenie danego urzędu probierczego, a pod tym oznaczeniem próba srebra wyrażona w częściach tysięcznych: 999, 925, 875, 830, 800.
fot. Wizerunki polskich cech probierczych dla srebra
Na przestrzeni lat wszystkie cechy probiercze ulegały zmianom okresowym, dlatego na podstawie ich wizerunków można określić wiek biżuterii. Zdarzało się, że cechy dla srebra określały próbę srebra jedną cyfrą.
|
Oznaczenie trzycyfrowe |
Oznaczenie jednocyfrowe |
Procentowa zawartość czystego srebra w stopie |
|
999 |
0 |
99,9% |
|
940 lub 916 |
1 |
94,0% lub 91,6% |
|
875 |
2 |
87,5% |
|
800 |
3 |
80,0% |
|
830 |
brak odpowiednika |
83,0% |
|
750 |
4 |
75,0% |
Fot. Opracowanie własne Pracowni Złoto-Orla
Ze względu na różny okres obowiązywania danego wizerunku próby, próba 1 dla srebra odpowiadała próbie 940 albo próbie 916. Współcześnie, w mowie potocznej na temat srebrnej biżuterii, próbę 1 kojarzy się z obowiązującą próbą 925. Zawsze, kiedy stosowano system jednocyfrowy, próba 830 nie była wyodrębniana, dlatego może być współcześnie mylona z próbą trzecią. W latach 1963 - 1986 wyróżniano dodatkowo próbę 4, która odpowiadała próbie 750.
Wszystkie dawne wizerunki cech probierczych dostępne są na stronie internetowej Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie.
Próba platyny
Dla oznaczania platyny, korzysta się z cech probierczych, których wizerunek wyobraża głowę konia zwróconą w lewo, w obramowaniu prostokątnym ze ściętymi narożami lewego i dolnym prawego boku; z lewej strony rysunku głowy konia znajduje się oznaczenie danego urzędu probierczego, a nad tym oznaczeniem próba platyny wyrażona w częściach tysięcznych.
fot. Wizerunki polskich cech probierczych dla platyny.
Biżuteria z platyny, do 2012 roku oznaczana była tylko jedną cechą, wskazującą na próbę 950. Obecnie obowiązują trzy wizerunki cech, odpowiadające próbom 999, 950 i 850.
Cechowanie biżuterii
Polskie prawo probiercze nie przewiduje tolerancji ujemnej. To znaczy, jeśli kupujemy złotą biżuterię w próbie 3 to czystego złota musi być w jej stopie co najmniej 585 części na tysiąc. Jeżeli warunek nie będzie spełniony i wynik badania złota będzie przedstawiał próbę niższą, np. 580 to na biżuterii zostanie umieszczona cecha próby 4 (zawierającej co najmniej 500 jednostek czystego złota). Analogicznie działa przyporządkowywanie cech dla innych metali szlachetnych. Jeżeli wynik badania wskazuje próbę niższą, od najniższej, aktualnie obowiązującej, zostaje umieszczana cecha "MET".
Fot. Opis i Graficzny wizerunek znaku "MET"
W wybranych przypadkach, gdzie umieszczana jest cecha znacznie niższej próby, biżuteria po badaniu wydawana jest z kopertą, na której urząd zostawia notatkę, dotyczącą realnie występującej próby. Koperta nie stanowi certyfikatu, ale jest cenną informacją, na podstawie której może zostać ustalona cena sprzedaży lub cena skupu biżuterii. Pisemnym certyfikatem odpowiadającej próby metalu szlachetnego jest świadectwo badania. Wzór świadectwa stanowi załącznik Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie wyrobów z metali szlachetnych.
Oprócz "nabitej" cechy probierczej metodą mechaniczną, tożsamym oznaczeniem jest cecha probiercza umieszczona metodą laserową.
Biżuteria w dobrej próbie
Umownie, biżuterią w dobrej próbie nazywa się tę, która jest wykonana ze stopu metalu szlachetnego o wysokiej próbie. W przypadku złota jest to biżuteria w próbie 1, biżuteria w próbie 2, biżuteria w próbie 3. Wszystkie te próby zawierają więcej niż 50% czystego złota w stopie. Srebrna biżuteria w dobrej próbie to biżuteria w próbie 925. W platynie to biżuteria w próbie 950. Należy zaznaczyć, że dotyczy to naszego kręgu kulturowego. W krajach arabskich i w południowej Azji, wykonuje się biżuterię z metali szlachetnych w możliwie najwyższej próbie (w złocie około 960).
Wysoka próba metalu stanowi o wyższej wartości biżuterii. Stop o wysokiej próbie, mimo zastosowania domieszek innych metali, zachowuje wszystkie, bądź co najmniej większość, cech bazowego metalu szlachetnego, cenionych przez złotników, takich jak plastyczność, ciągłość, klepalność, kolor, topliwość.
Źródła:
- Ustawa z dnia 1 kwietnia 2011 r. – Prawo probiercze (Dz. U. Nr 92, poz. 529)
Pełna treść ustawy dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20110920529 - Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie wyrobów z metali szlachetnych: http://bip.oup.warszawa.gum.gov.pl/b11/dla-klienta/tabele-polskich-cech-pr/564,Polskie-cechy-i-oznaczenia-probiercze.html
- Strona internetowa Okręgowego Urzędu Probierczego w Warszawie: http://oup.warszawa.gum.gov.pl/upw/wizerunki-cech